Julianus, de laatste heidense keizer

Ammianus Marcellinus is de laatste grote Romeinse historicus. Zijn Res Gestae (390) bieden een gedetailleerde beschrijving van de gebeurtenissen in de jaren 353-378. Centraal staat Julianus de Afvallige, die zich als jonge man afwendde van het christendom. Als keizer heeft Julianus zijn uiterste best gedaan de opkomst van de nieuwe religie te stuiten. Doordat hij slechts kort regeerde hebben zijn maatregelen geen blijvende uitwerking gehad.

Ammianus, zelf heiden, schrijft met bewondering over Julianus, maar verdoezelt diens zwakke kanten bepaald niet.
Ook afgezien van dit ideologische aspect is Ammianus werk fascinerend. Het toont de voortdurende worsteling tussen het Romeinse rijk en zijn gevaarlijkste vijanden: de Perzen in het oosten en de verschillende Germaanse stammen aan de noordgrens. Als officier van een militair elitecorps heeft Ammianus op beide fronten gevochten, vaak in de nabijheid van de keizer. Eindpunt van het verhaal is de zware nederlaag van de Romeinen tegen de binnendringende Goten in 378, die uiteindelijk geleid heeft tot de verovering van Rome in 410.